De pre-programmaraad (PPR) heeft aan de hand van de resultaten van de prioriteringssessies inclusief de onderliggende ingediende ideeën een goede discussie gevoerd over het onderwerp voor de eerste Crutzen workshop. In de afwegingen heeft de PPR onder meer meegenomen wat de urgentie en het belang van het thema is, de mate waarin het bijdraagt aan het versnellen van een systeemtransitie en hoe het aansluit op passende expertise en capaciteit in Nederland.
Het PPR stelt dat het niet mogelijk is op objectieve gronden een of twee onderwerpen uit de lijst van de prioriteringssessies te kiezen, omdat ze allemaal urgent zijn. In het kort komt het advies van de PPR op het volgende neer: Stel klimaatrechtvaardigheid centraal en gebruik dit concept als algemeen kader of ‘lens’ waardoor je alle andere thema’s bekijkt; daarmee zet je nieuwe stappen en voeg je daadwerkelijk iets toe aan het bestaande systeem. Klimaatrechtvaardigheid is de ‘kurk’ waarop alle klimaatgerelateerde transities drijven, waar beleid op kan en moet sturen, de sleutel om transities daadwerkelijk in gang te zetten en te doorlopen. Maar het is tegelijkertijd de olifant in de kamer waar over gesproken moet worden.
De PPR gaat uit van drie Crutzen-workshops en adviseert om die zo verschillend mogelijk te maken om recht te doen aan de diversiteit van onderwerpen en benaderingen waarbij klimaatrechtvaardigheid een rol speelt of zou moeten spelen. Om tot de juiste thema’s te komen, adviseert de raad onder meer een dialoog aan te gaan met NGO’s en andere partijen die aanlopen tegen de tekorten in het huidige systeem. Ontwikkel ‘radicale’ alternatieven, die duidelijk verder gaan dan de huidige manier van onderzoek doen, met name in de richting van échte inter- en transdisciplinaire samenwerkingen; gebruik daarvoor ook nieuwe kritische benaderingen en perspectieven vanuit de humanities en de kunsten. Daarbij benadrukt het PPR het systeemdenken centraal te zetten. Dat houdt in dat we ons nadrukkelijk richten op gemeenschappelijke onderliggende oorzaken van de polycrisis, dus niet alleen klimaatverandering, maar ook toenemende ongelijkheid en natuurverlies. De natuur, het natuurlijke systeem moet altijd betrokken worden bij het thema.
Om iets meer richting te geven aan dit brede onderwerp, gaf de PPR aan dat rechtvaardigheid bijna altijd iets met macht te maken heeft. Denk aan hindermacht, waardoor transities blijven steken, maar ook verandermacht en de macht van sociale bewegingen, zoals bijvoorbeeld Extinction Rebellion ten opzichte van bestaande machtsstructuren, zoals de industrie en lobbyorganisaties. Ook werd het kiezen van een locatie als focus geopperd om een transitie uit te werken vanuit het perspectief van rechtvaardigheid. Dat zou je kunnen vergelijken met de Living-lab aanpak.
De stuurgroep van het KIN neemt het advies als uitgangspunt bij de vormgeving van de eerste Crutzen workshop begin oktober. In een volgende stap kijken we naar de toepasbaarheid op bestaande thema’s, waarin maximaal recht wordt gedaan aan de ingediende ideeën.
