Afgelopen week is bekendgemaakt dat alle 15 aanvragen voor de eerste KIN Kennis-in-Actie Subsidie ‘Collectief Waterbeheer Oost-Brabant’ zijn toegewezen. Felicitaties voor alle aanvragers en dank aan de leden van de beoordelingscommissie voor hun zorgvuldige werk.
Over de Kennis-in-Actie Subsidie
Met de Kennis-in Actie subsidie daagt het KIN kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties uit om samen voorstellen in te dienen voor transformatieve, experimentele projecten binnen de bredere Kennis-in-Actie-programmalijn van het KIN – deze keer op het gebied van Collectief Waterbeheer in Oost-Brabant..
Het Kennis-in-Actie programma had vlak voor de zomer haar kick-off met een Crutzen-workshop waarin een diverse groep betrokken experts (onderzoekers, beleidsmakers, maatschappelijke partijen) in korte tijd de contouren van een werkprogramma wist neer te zetten. Het programma richt zich op de transitie naar collectief waterbeheer in de regio Oost-Brabant om daarmee een duurzame en rechtvaardige oplossing te bieden voor de toenemende water (en droogte)-problematiek.
De aanvraag voor de Kennis-in-Actie subsidie kon worden gedaan op verschillende (sub)thema’s uit de agenda die is samengesteld op basis van de input die tijdens de Crutzen-workshop is opgehaald en een voorafgaande transitieanalyse. De subsidie was aan te vragen door iedereen die wetenschap en praktijk wil verbinden voor klimaattransities. Samenwerking moest in de aanvraag centraal staan met teams bestaande uit minimaal één kennisinstelling en minimaal één maatschappelijke organisatie.
De 15 Kennis-in-Actie projecten Collectief Waterbeheer Oost-Brabant
De volgende projecten hebben hun aanvraag toegewezen gekregen. Zij zullen de komende periode in actie komen om wetenschap én praktijk samen in beweging te brengen voor Collectief Waterbeheer in Oost-Brabant.
1. Pilot Collectief Waterbeheer Mariapeel
(Sub)thema: Werkwijzen anders omgaan met water
Samenwerkingspartners RGM Meeuwissen/Gerwin de Vries (Flux Landscape Architecture), Fransje Hooijmeijer (TUD)
Samen met verschillende partijen en grondeigenaren (agrariërs, natuurbeheerders en waterschap) willen Flux en TU Delft een scenariostudie doen voor de uitwerking van een collectief watersysteem in de Mariapeel. Door middel van een schetsende en ontwerpende aanpak worden verschillende toekomstscenario’s onderzocht en vergelijkbaar gemaakt. De resultaten zijn breed toegankelijk, precies en beeldend. Er wordt aandacht besteed aan de werking van het toekomstige watersysteem tijdens natte en droge periodes, de ruimtelijke consequenties voor het landgebruik in de Mariapeel en een mogelijke nieuwe samenwerking tussen natuur en landbouw. De bevindingen zijn relevant voor de Mariapeel, maar bieden ook lessen voor de uitwerking van collectief waterbeheer in vergelijkbare gebieden.
2. Waterbewustzijn in de klas: leren met en van water in Oost-Brabant
(Sub)thema Cultuur: anders waarderen van water
Samenwerkingspartners Harm van Kuppevelt (HAS); Lindy Damen (EVRGreen Studio); Bart Huckriede (Gemeente Land van Cuijk); Piet Blankers (De Nieuwste School)
In Oost-Brabant neemt de druk op het watersysteem toe door droogte, piekbuien en dalende grondwaterstanden. Dit project vergroot het waterbewustzijn van middelbare scholieren en stimuleert duurzame gedragsverandering. HAS green academy en EVRgreen Studio ontwikkelen in co-creatie een lesmodule met twee workshops, een veldactiviteit voor waterkwaliteitsmeting (citizen science) en ontwerpen een prototype voor een XR-beleving die water zichtbaar en voelbaar maakt. Scholieren meten zelf, analyseren resultaten en presenteren hun bevindingen tijdens een waterfestival. Zo ervaren zij handelingsperspectief en eigenaarschap. De aanpak wordt gemeten en bijgesteld, en leidt tot open lesmateriaal.
3. De Stem van het Dommelstroomgebied: Cultuurverandering voor Regeneratief Waterbeheer
(Sub)thema Cultuur: anders waarderen van water
Samenwerkingpartners Ton van Kollenburg, Marit Jansen, Ewelina Schraven, Eveline de Meij (Avans Hogeschool); Anne van Strien; Joost van der Cruijsen (Waterschap De Dommel)
Dit project wil het Dommelgebied resocialiseren. We willen inzicht verkrijgen in hoe we een culturele verandering kunnen versnellen die nodig is voor een transitie van technisch watermanagement, naar collectief, regeneratief water stewardship. De aanpak is iteratief en meerstemmig. Via sensorische wandelingen en de Regeneratiekamer (artistieke interventie) articuleren we menselijke en niet-menselijke perspectieven, waarbij de Dommel een gelijkwaardige projectpartner is. Inzichten bundelen we in een ‘Web van Belangen’ (WvB), als praktisch hulpmiddel om beleidsmakers te begeleiden in regeneratieve keuzes. Ook ontwikkelen we Routes naar Verbinding (multimodale kennisoverdracht). Zo dragen we bij aan een collectief gedragen, regeneratieve omgang met water.
4. Young Water Innovators programma
(Sub)thema Cultuur: anders waarderen van water
Samenwerkingspartners Carien van der Have, Tjeu van Bussel (DRIFT); Floris de Boer (Stichting Technotrend)
Het onderzoeksvoorstel ‘Young Water Innovators programma’ richt zich op de vraag hoe onderwijs kan bijdragen aan een herwaardering van water. We ontwikkelen en testen een challenge based learning-programma voor een middelbare school in Oost-Brabant. De hypothese is dat systeemdenken en praktijkgerichte uitdagingen, waarin leerlingen werken aan complexe water gerelateerde vraagstukken, leiden tot een verandering in houding en competenties voor actief burgerschap. De samenwerking tussen Stichting Technotrend en DRIFT combineert praktijkervaring en wetenschappelijke transitiekennis. Het onderzoek omvat het programma ontwerp en het ontwikkelen van een evaluatiemethode om inzicht te krijgen in de impact op waardering van water en transformatieve effecten.
5. De rol voor klimaatrobuuste landbouw bij collectief waterbeheer in Oost-Brabant: een maatschappelijke kosten-batenanalyse
(Sub)thema Werkwijzen: anders omgaan met water
Samenwerkingspartners Daan Groot, Melissa Diele, Jort Jorritsma (De Natuurverdubbelaars); Ellen Weerman, Aafke Schaap, Janne Hemminiki (HAS); Liza Simons (Van Gogh Nationaal Park)
In dit project wordt onderzocht hoe een toekomstbestendig landbouwsysteem vorm kan krijgen via collectief waterbeheer in beekdallandschappen. We verkennen hoe boeren, waterschappen en overheden samen kúnnen werken aan oplossingen voor een veerkrachtige omgang met water en bodem. We vergelijken twee scenario’s: één waarin landbouw zich aanpast aan natuurlijke water- en bodemprocessen, en één met vooral technische maatregelen. Met een maatschappelijke kosten-batenanalyse onderzoeken we welke aanpak economisch haalbaar is, welke baten voor de samenleving ontstaan en hoe kosten eerlijk verdeeld kunnen worden. Zo dragen we bij aan een rechtvaardige en duurzame watertransitie in Oost-Brabant.
6. Wetenschappelijke integratie en verspreiding
(Sub)thema Wetenschappelijke integratie en verspreiding
Samenwerkingspartners Ellen Weerman, Veerle Joosen, Frederike Praasterink (HAS); Lorin Kamperman, Anna Noyon (INK)
Dit subproject richt zich op het borgen en integreren van kennis tussen wetenschap en praktijk uit de A projecten van deze call. Door toepassing van de X-curve-methodiek worden transitieprocessen geanalyseerd en versnellers geïdentificeerd via stakeholderworkshops. Deze aanpak omvat vijf stappen: afbakening van het transitiesysteem, dataverzameling in strategische sessies, thematische data-analyse, validatie met stakeholders en borging van kennis. De resultaten worden gedeeld binnen het Research Network Climate Resilient Sandy Soils en vastgelegd in een wetenschappelijk artikel. Zo wordt praktijkkennis verwetenschappelijkt en wetenschappelijke inzichten vertaald naar concrete acties die de watertransitie ondersteunen en versnellen.
7. Brainport Circulaire Waterhub – van losse initiatieven naar collectief waterbeheer
(Sub)thema Structuur: anders organiseren van water
Samenwerkingspartners Paul Desmedt (Eindhoven Engine); Pascal Etman (TU/e)
De groeiende Brainportregio staat voor een grote wateruitdaging door verstedelijking, industriële uitbreiding en klimaatverandering. Tegen 2040 moet meer water worden vastgehouden en minder worden onttrokken. De regio biedt kansen dankzij sterke netwerken en innovatieve kracht. Samenwerking tussen overheid, bedrijven, kennisinstellingen en samenleving is daarbij cruciaal. De Brainportregio staat bekend om haar quadrupel-helixaanpak, waarin die werelden samenkomen. Eindhoven Engine, TU/e en hun partners onderzoeken in co-creatie een collectief model voor toekomstbestendig waterbeheer. Doel is om hetzelfde water meerdere keren te gebruiken binnen een keten van bedrijven, overheden, landbouw, bewoners en het uiteindelijk in optimale kwaliteit terug te geven aan de natuur.
8. Tussen macht en beweging Systeemopstellingen voor een verbindend collectief waterbeheer in Oost-Brabant
(Sub)thema Structuur: anders organiseren van water
Samenwerkingpartners Marijn van Asseldonk ( Het PON & Telos); Eva Wolf (Tilburg University); Lianne van Genugten (Studio LvG)
De watertransitie vraagt om nieuwe vormen van samenwerking en eigenaarschap die verder gaan dan technische oplossingen. In dit praktijkgerichte onderzoek van Het PON & Telos, Tilburg University en social designer Lianne van Genugten wordt onderzocht hoe machtsverhoudingen, belangenconflicten en bestuurlijke inertie vernieuwing belemmeren. In drie casussen worden systeemopstellingen ingezet om onzichtbare dynamieken tussen actoren – zoals emoties, belangen en machtsstructuren – zichtbaar te maken. Deze aanpak creëert ruimte voor reflectie, collectief leren en nieuwe handelingsperspectieven. Het project biedt inzichten in hoe alternatieve governancevormen met nadruk op collectief eigenaarschap en sociaal-ruimtelijke innovatie transities kunnen versterken.
9. Verbeelden van het Waterkompas
(Sub)thema Maatschappelijke integratie
Samenwerkingspartners Lorin Kamperman, Anna Noyon (INK); Ellen Weerman, Veerle Joosen (HAS)
Met inhoudelijke projectparnters en stakeholders vertalen we het Waterkompas naar een publieksverhaal en herkenbare beelden per stakeholder. In drie workshops werken we iteratief naar een gezamenlijk verhaal en in het slotvent vertalen we deze gezamenlijke taal en waarden naar inspirerende scènes (met AI gegenereerde beelden) met concreet handelingsperspectief. Daarna bundelen we dit met designprincipes en het Canvas in een toegankelijke publicatie en verspreiden die via onderwijs, cultuur, media, bedrijven en overheden.
10. Vormgeving gezamenlijke visie – Waterkompas
(Sub)thema Organisatorische integratie
Samenwerkingspartners Lorin Kamperman, Anna Noyon (INK); Ellen Weerman, Veerle Joosen (HAS)
In Oost-Brabant is de wateropgave urgent maar versnipperd. Met dit project bouwen we een ruggengraat die losse initiatieven verbindt tot één beweging voor collectief waterbeheer. We maken samen met stakeholders een Waterkompas: gedeelde waarden, spel- en beslisregels waarmee water en bodem leidend worden. Dat vertalen we naar een gezamenlijk Canvas waarmee projecten keuzes toetsen en afstemmen. We werken in drie strategische sessies en korte leer-sprints: uitproberen, reflecteren, bijsturen.
11. Nieuwe rol, rechtvaardige keuzes: het waterschap als regisseur van de watertransitie. Over het eerlijk meewegen van waarden en belangen vóórdat besluiten de toekomst bepalen.
(Sub)thema’s Structuur: anders organiseren van water
Samenwerkingspartners Nienke van Schie, Iman van Rossum (PM); Jitske van Popering-Verkerk (GovernEUR); Henriëtte Graveland (Waterschap de Dommel)
In dit actieonderzoek onderzoeken we hoe besluitvorming in de watertransitie rechtvaardig kan worden ingericht én ervaren. De watertransitie vraagt een rolverandering van het waterschap: van uitvoerder naar dienstverlenend regisseur. Hoe kan een waterschap vanuit die rol voorkomen dat alleen de luidste stemmen worden gehoord en beslissingen nemen die bijdragen aan lange-termijn transitiedoelen als die op de korte termijn pijn veroorzaken. In twee praktijksituaties reconstrueren en ‘preconstrueren’ we besluitvormingsprocessen samen met betrokkenen. Zo ontwikkelen we een handelingsperspectief voor een eerlijk, inclusief en toekomstbestendig waterbeheer, waarin besluiten die nodig zijn voor toekomstige generaties met rechtvaardigheid in het hier en nu worden genomen.
12. Values in water management: A collective story
(Sub)thema Cultuur: anders waarderen van water
Samenwerkingspartners Marie Barel, Markus Berger, Rick Hogeboom, Lara Wöhler, Meadow Poplawsky, Christoph Euringer (UT); Alfons Uijtewaal (Stichting Huize Aarde)
Momenteel wordt het waterbeheer in Nederland voornamelijk bepaald door economische overwegingen, waarbij onvoldoende aandacht wordt besteed aan andere ecologische, sociale en culturele aspecten van watergebruik. Door middel van een reeks van drie evenementen willen we alle belanghebbenden in Oost-Brabant aanmoedigen om na te denken over de verschillende functies van water en hoe zij deze waarderen. Door middel van creatieve, gezamenlijke activiteiten zoals workshops, een begeleide wandeling en serious games-sessies brengt dit project gebruikers en beheerders samen om gezamenlijk oplossingen te vinden, zodat het waterbeheer zich kan aanpassen aan toekomstige uitdagingen, met name de toenemende schaarste van deze hulpbron.
13. MeanderMonitor: Crowd-sourced flood and drought monitoring for optimal river meander design
(Sub)thema Structuur anders organiseren van water
Samenwerkingspartners Roeland C. van de Vijsel, Nick Wallerstein (WUR) ;Michelle Berg (Waterschap de Dommel)
Meanderende rivieren in Oost-Brabant zijn vroeger rechtgetrokken om water sneller af te voeren. Soortenrijkdom en landschapscapaciteit om overstromingen en droogte te bufferen zijn daardoor achteruitgegaan. Waterschappen laten rivieren tegenwoordig weer meanderen, maar dit roept maatschappelijke vragen op over mogelijke invloed op lokale wateroverlast. MeanderMonitor laat burgers waterstroming en waterstanden in rivierbochten meten met hun smartphone. Informatieborden leggen meanderherstel uit en hoe men metingen kan doen. Metingen worden automatisch online geanalyseerd en gevisualiseerd. Zo kunnen burgers – samen met wetenschappers en waterschappen – helpen bepalen welke meandervorm lokale wateroverlast minimaliseert maar overstromingen en droogte op landschapsschaal maximaal dempt.
14. BUFFERZONE
(Sub)thema Cultuur: anders waarderen van water
Samenwerkingspartners Ties van Daal (DRIFT) ;Erik van Lieshout; Suzanne Weenink
Wij onderzoeken hoe boeren, water en natuur in De Peel opnieuw met elkaar verbonden en gewaardeerd kunnen worden in tijden van klimaatverandering. Door samen te werken met boeren en andere systeemactoren, verkennen we hoe nieuwe verhalen en waardering van water bijdragen aan duurzamer waterbeheer en ecologische veerkracht. Dit maak-onderzoek brengt perspectieven samen en richt zich op leren, ontwerpen en experimenteren in de praktijk. We co-creëren een interactief, installatief project. Dit fungeert als een ‘bufferzone’ – een fysieke plek voor dialoog – om de relaties tussen boer, water en de toekomst van de Peel te onderzoeken en gedeelde zorg voor water te realiseren.
15. Exploring Water Credits for Corporate Engagement in Collective Water Management in East Brabant
(Sub)them: Werkwijzen: anders omgaan met water
Samenwerkingspartners Rick Hogeboom (UT); Craig Tinashe Tanyanyiwa (Water Footprint Implementation)
Een succesvolle watertransitie waarbij de lasten eerlijk verdeeld worden vraagt een bijdrage van alle belanghebbenden. Daar horen ook bedrijven bij. Helaas is juist hun betrokkenheid beperkt. Dit project wil daarom regionale bedrijven in Oost-Brabant actiever betrekken bij lokaal waterbeheer. We doen dit door middel van het testen van een veelbelovend ‘water credit’ systeem. Water credits zijn een manier om positieve impact op het watersysteem meetbaar en investeerbaar te maken. We verbinden wetenschappelijke kennis met een marktgerichte aanpak aan de hand van vijf praktische waterprojecten. Het nieuwe private kapitaal uit verkoop van credits komt ten goede van werkelijk collectieve wateroplossingen.
Beoordelingscommissie
De beoordelingscommissie voor de Kennis-in-Actie Subsidie bestond uit:
- Lorenzo Squintani (voorzitter), Wubbo Ockels School for Energy & Climate, Rijksuniversiteit Groningen
- Marianne Aalbersberg, TNO
- Tim van Hattum, Wageningen University & Research
- Marnix van der Kruis, Waterschap de Dommel
- Frank van Lamoen, Provincie Noord-Brabant
- Mattijs Taanman, ERBS/EUR
- Ellen Tromp, Deltares
De komende tijd zullen we je uiteraard op de hoogte houden van de relevante ontwikkelingen binnen de projecten en ander nieuws gerelateerd aan de Kennis-in-Actie Subsidie Collectief Waterbeheer Oost-Brabant.