Wat is de sociale impact van klimaatbeleid, bijvoorbeeld op gezondheidsvoorzieningen, toegang tot basisvoorzieningen en cultuur? Dat is de centrale vraag bij een tweetal bijeenkomsten genaamd ‘Sociale Impact Analyse’, die het KIN in samenwerking met het Ministerie van IenW, in april organiseert bij de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW). Experts uit wetenschap en praktijk buigen zich tijdens de sessies gezamenlijk over de mogelijke sociale impact van klimaatbeleid op de 15 opgaven van de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS’26) die door het Ministerie van IenW zijn benoemd. Het rapport van deze bijeenkomsten zal straks aan de NAS worden toegevoegd. In dit verslag blikken we terug op de tweede sessie op 17 april 2025.
(lees het verslag van de eerste sessie hier)
Wat zijn effecten op burgers en samenleving van voorgenomen beleid?
Klimaatadaptatiebeleid heeft effect op onze burgers en maatschappij. Deze impact zie je vaak terug in de cijfers van PBL of CBS maar niet in concrete (kwalitatieve) termen. De Sociale Impact Analyse probeert (ver) vooruit te kijken en de effecten zichtbaar te maken zodat beleidsmedewerkers deze mee kunnen nemen in het beleid voor de Nationale Klimaatadaptatiestrategie (NAS’26).
Na de opening licht Michiel van den Hout (directeur KIN) kort het doel van de bijeenkomst toe. Dat het Klimaatadaptatiebeleid sociale impact heeft staat buiten kijf, maar welke precies? De resultaten van de bijeenkomsten bieden hopelijk een kans om sociale impact op de agenda te zetten door deze toe te passen op de 15 adaptatiepaden die in het kader van de NAS zijn ontwikkeld in een serie Make-atons, en een goede methode voor het meten ervan te ontwikkelen – het KIN en de NAS zijn in dit opzicht nog aan het pionieren. De Sociale Impact Analyse probeert iets in kaart te brengen op een manier die nog nooit eerder is gedaan. De reden dat het KIN dit doet is omdat het is opgericht om wetenschap een belangrijkere rol te geven in het versnellen van transities. Daarnaast wil het KIN beleid wetenschappelijk ondersteunen door een brede groep mensen met verschillende achtergronden te betrekken. Dat maakt het ook ingewikkelder, maar dit soort transdisciplinaire samenwerking is hard nodig. Er ligt dus ook een uitdaging voor ons die van ons vraagt nieuwe paden te bewandelen. Projectleider en voorzitter Juliette Boughouf (THRIVE Institute) roept de deelnemers op om vandaag te werken vanuit wat we wel weten en hoe we dit best kunnen gebruiken.
Het geluid dat de sociale impact analyses vaak onderbelicht blijft in beleidsstukken, klinkt ook onder deelnemers aan de bijeenkomst. En dat terwijl er heel veel speelt, bijv. rechtvaardigheid of hoe mensen klimaatrisico’s ervaren.
De Sociale Impact Analyse-methode voor transities
Derk Loorbach, hoogleraar transitiekunde, legt tijdens een korte introductie over de link tussen de missie van het KIN en de transitiewetenschap uit dat het KIN nadenkt over de vraag hoe je kennis anders kunt inzetten voor transities/systeemverandering. Andere kennis dan wetenschappelijke is waardevol om mee te nemen. De vraag hoe je maatschappelijk sensitief beleid maakt hangt daarmee samen. Belangrijk is dat we daarbij kijken hoe we inzichten uit het verleden over sociale effecten in beleid integreren vooraf in plaats van dat we het achteraf proberen te repareren. Op dit moment wordt klimaatadaptatiebeleid niet per definitie ontwikkeld om tot een duurzamere en rechtvaardige samenleving te komen. Er wordt vooral naar financiële aspecten gekeken. In dit opzicht is er een verandering van beleidsdiscours nodig.
Critical Turning Points
De Sociale Impact Analyse zoekt de verbinding met de technische en kwantitatieve kant van klimaatvraagstukken. Dit brengt methodologische uitdagingen met zich mee. Zo moeten we uitkijken dat we de methode niet voor de wagen spannen, slim omgaan met het tijdsperspectief, de koppeling maken met critical turning points, effecten onderling verbinden en vanuit argumenten overtuigen. Zo kan een impactverhaal als basis voor kwantitatieve uitwerking gaan dienen. Dit is ook de reden dat het creëren van draagvlak niet wordt meegenomen. Eerst willen we met de methode analyseren welk effect de maatregelen hebben. Je kunt dan bijvoorbeeld constateren dat bepaalde maatregelen geen draagvlak hebben, maar wel positieve gezondheidseffecten. Dan moet je er vroeg mee beginnen om draagvlak te creëren, bijvoorbeeld door mensen al in de ontwikkeling mee te nemen.
Expert Judgement
De eerste sessie leverde 5 thema’s voor de Sociale Impact Analyse op, voortbouwend op kennis en bestaande methoden. Tijdens de sessie zijn de effecten geschetst met multidisciplinaire experts en is er gekeken naar analysemethoden en data om inzicht te krijgen in wat er al is en wat nog ontbreekt of waar een koppeling mist. De 5 thema’s zijn:
- Gezondheid
Klimaatadaptatiebeleid heeft effecten op zowel mentale en fysieke gezondheid, als op de ervaren staat van welzijn. - Betaalbaarheid
Directe of indirecte effecten op de portemonnee. Vooral met focus op economische effecten op basisvoorzieningen: levensonderhoud, energie, wonen, zorg en transport. - Toegang
Effecten op toegankelijkheid van basisvoorzieningen waarmee ongelijkheid in de samenleving kan vergroten. In de analyse: de mate waarin bevolkingsgroepen toegang hebben tot voorzieningen. - Cultuur
Effecten op onze cultuur. In het bijzonder op onze identiteit, op de sociale cohesie, de dynamiek tussen mensen en instanties en de gevoelde vrijheid. - Invloed
Effecten op de mate van invloed die iemand heeft. Het gaat dan in het bijzonder om de eigen ervaren autonomie en over iemands legitimiteit.
In de sessie staat het oefenen met de ‘expert judgement methode’ centraal. Deze methode is afkomstig van de kennisopvatting uit de transitiekunde. Deze stelt dat je ondanks dat je niet alles kunt weten, je toch een goed geïnformeerd oordeel kunt hebben. Deelnemers wordt gevraagd in 3 sprints o.a. de belangrijkste sociale impact effecten te noemen en deze op de 5 thema’s en adaptatiepaden te plotten. Daarnaast is deelnemers gevraagd na te denken of er bepaalde groepen in de samenleving zijn die door deze effecten het hardst worden getroffen. In de laatste sprint werd gevraagd tot een gezamenlijk narratief te komen. Belangrijk om te weten voor de deelnemers aan de workshop is dat de ontwikkelde methode straks toepasbaar moeten zijn op verschillende contexten. Deelnemers dienen daarom ook bijvoorbeeld het Caribisch gebied in het achterhoofd te houden.
10 meest relevante effecten
Tijdens de sessies wordt geoefend met het ophalen van relevante effecten per thema. Deze leveren straks de mogelijke argumentatielijnen op die in het uitgebreide rapport worden verwerkt. En effect dat onder meer wordt genoemd bij het thema cultureel erfgoed, is bijvoorbeeld dat de impact sterk afhankelijk is van de context of het type erfgoed (natuur of monument) en dat de waarde die we aan erfgoed toewijzen kan veranderen met de tijd. Als het over betaalbaarheid gaat wordt onder meer de landbouw genoemd, die net als ons voedselsysteem steeds meer onder druk komt te staan. Toegang tot voedsel wordt minder en het wordt duurder. Voor een veerkrachtige natuur moeten we vroeg de maatschappij betrekken voor meer begrip en verschillende perspectieven en oplossingen van incrementeel naar transformatief bewegen. Ook levert het de vraag op om natuurinclusief beleid, ook met het ook op gezondheid en planetaire grenzen, en die vragen ook om aanpassingen in levensstijl.
Reflectie op de sessie
Na afloop krijgen de deelnemers de vraag voorgelegd hoe ze terugkijken op deze aanpak als middel om tot een goede analyse van de sociale impact te komen en of het overtuigende input oplevert voor beleidsmakers. De Sociale Impact Analyse wordt als verrijkend voor de adaptatiepaden beschouwd maar het gesprek wordt ingewikkeld bevonden. Hoe komen we voorbij aan het gezond verstand? Hoe kunnen we nog beter een wetenschappelijke onderbouwing kwijt? De paden zijn heel ongrijpbaar, ook qua tijd. Een suggestie uit de groep is om ook brede welvaart indicatoren mee te nemen zoals de Sociaal Economische Raad (SER) en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) die verzamelen. Verwacht wordt wel dat de sessie beleidsmakers veel meer taal geeft om een analyse te maken over sociale impact die je als vakambtenaar niet vanzelfsprekend meeneemt. We missen nu nog de taal om te investeren in een andere toekomst. Daarvoor moeten we de sociale effecten veel beter onderbouwen. Het tonen van kansen kan ook motiveren moeilijke keuzes te maken.
Vervolgstappen
Uit de groep van vandaag zal een kleinere delegatie verder gaan met de input van de sessie, onder meer om de gemeenschappelijke thema’s te definiëren. Ook zal er nog om een uitgebreidere reflectie op de sessies worden gevraagd. Doel is om te komen tot een methodebeschrijving voor de Sociale Impact Analyse en het toepassen van de nieuw ontwikkelde methode op de paden door een consortium en toetsing in de samenleving.
