Werkpakketten ACT
Elk werkpakket binnen het ACT-programma richt zich op een specifieke onderzoeksvraag en doelstelling. De precieze invulling wordt bepaald per stad en wijk. Voor een aantal pakketten zijn er al concrete stappen gemaakt.
Werkpakket 1: Definities en Concepten
Het doel van dit werkpakket is het ontwikkelen van een praktische definitie van klimaatrechtvaardigheid op basis van sessies met groepen stakeholders (stedelijk, nationaal en globaal). Het resultaat is een handboek met concrete handvatten die klimaatprofessionals bij het toepassen van rechtvaardigheid in hun werk. Aan de hand van inspirerende casestudies laten we zien hoe een abstract concept zich vertaalt naar de praktijk. Wat betekent dit begrip in de context van een buurt of wijk? Ook wordt bekeken welke operationele kaders haalbaar en bruikbaar zijn om klimaatrechtvaardigheid effectief te implementeren.
Update
In het voorjaar van 2025 is er visiedocument Klimaatrechtvaardigheid opgeleverd. Ook is er een Afwegingskader ontwikkeld voor beleidsmedewerkers en klimaatprofessionals dat houvast geeft bij het toepassen van klimaatrechtvaardigheid in hun dagelijkse werkzaamheden.
Contactpersonen: Dat Nguyen en Marthe Singelenberg
Werkpakket 2: Barrières
Dit werkpakket buigt zich over de vraag welke bestaande juridische, administratieve en financiële barrières de versnelling van rechtvaardige klimaattransities in buurten belemmeren. Hoe kan een gedeeld begrip van deze barrières en (creatieve) inzichten helpen om deze barrières aan te pakken?
De transitie naar een stedelijk klimaatloze samenleving stuit op grote hindernissen op het gebied van financiën, wetgeving en bestuur. Vaak zijn er grote initiële investeringen nodig, maar de huidige publieke en private systemen bieden niet de benodigde financiering – of op een manier die rechtvaardigheid garandeert. Wettelijke en bestuurlijke regels kunnen de implementatie ook vertragen of blokkeren, wat tot ernstige bezorgdheid leidt: gemeenschappen met minder kapitaal of capaciteit lopen het risico achterop te raken. Deze uitdagingen roepen ook vragen op over hoe duurzaam en schaalbaar de huidige strategieën zijn, en wie ze mag vormgeven.
Binnen het ACT-programma helpt dit werkpakket belanghebbenden bij het identificeren en prioriteren van de systemische financiële, juridische en bestuurlijke belemmeringen die zij tegenkomen bij het bevorderen van rechtvaardige klimaattransities op buurtniveau. We combineren academisch onderzoek met praktische kennis en hands-on methoden om lokale actie te ondersteunen.
Update
Uit de eerste bevindingen blijkt dat, hoewel de lokale contexten verschillen, veel belemmeringen gemeenschappelijk zijn. Er bestaan meerdere methoden om deze belemmeringen te omzeilen, maar het toepassen ervan op echte gevallen vereist zorgvuldigheid. Wij beschouwen belemmeringen niet als vaste obstakels, maar als grenzen: dynamische omstandigheden waarmee belanghebbenden kunnen omgaan, prioriteiten kunnen stellen en die kunnen hervormen, zodat ook ver verwijderde of vaak over het hoofd geziene belangen worden meegenomen in de transitie van buurten.
Het werk bestaat uit drie fasen:
– Fase 1: het ontwikkelen van een overzicht van grenscategorieën en praktische methoden om hiermee om te gaan.
– Fase 2: het testen van deze benaderingen in twee buurtcases binnen het ACT-programma, waarbij gemeenschappen worden geholpen om te onderzoeken wat in de praktijk werkt.
– Fase 3: het samenvatten en delen van de lessen in een openbaar toegankelijke tool. Door te laten zien hoe grenzen van invloed zijn op wie er profiteert en wie er wordt uitgesloten, willen we meer inclusieve, effectieve en rechtvaardige stedelijke klimaattransities ondersteunen.
De eerste fase van het project zijn grenzen en samenwerkingsmethoden geïdentificeerd en gecategoriseerd. Deze inspanningen bouwen voort op het werk van collega’s in het ACT-programma, samen met lessen over samenwerkingsmethodologieën (bijv. NECTR) en nauwe samenwerking met verschillende publieke en private instellingen die zich bezighouden met rechtvaardige klimaattransities in Nederland. Ook vindt er onderzoek plaats naar buurtcases waar een straks eventueel bepaalde instrumenten getest kunnen worden en belanghebbenden in de buurt kunnen helpen bij het bevorderen van hun werk.
Contactpersonen: Zac Taylor en Lizet Kuitert
Werkpakket 3: Systeemcomplexiteit
Hoe zorgen we ervoor dat overweging op het gebied van gezondheid en welzijn adequaat worden meegenomen in klimaattransities? Dit werkpakket brengt belangrijke systeeminteracties en -complexiteiten in kaart, zodat rechtvaardige klimaattransities kunnen worden gekoppeld aan de gezondheid en welzijn in wijken. Hiervoor wordt ook onderzocht hoe stakeholder- en datagedreven systeeminzichten geïntegreerd zouden kunnen worden in trajecten/paden voor rechtvaardige klimaattransitie op wijkniveau.
Contactpersonen: Maud Huynen en Franziska Klein
Werkpakket 4: Participatieve benaderingen
De centrale vraag binnen dit werkpakket is hoe eerlijke en inclusieve participatieve processen rechtvaardige klimaattransities in buurten kunnen versnellen. En hoe je in co-creatie dynamische paden hiervoor kunt creëren.
Contactpersonen: Gert-Jan Oud en Dana Stuparu
Werkpakket 5: Best Practices Duurzame Consumptie
Dit werkpakket verzamelt bestaande best practices van duurzame consumptie (van producten en diensten, zoals mobiliteit, energie, voedsel) in wijken in Maastricht, Nijmegen, Eindhoven en Rotterdam. Vervolgens gaan de betrokkenen in co-creatie met de wijken concrete maatregelen ontwikkelen om consumptie en mobiliteit duurzamer en rechtvaardiger te maken. Hoe kunnen we bestaande praktijken zoals verminderde consumptie, tweedehands, autodelen, repareren in de buurt opschalen en nieuwe initiatieven ontwikkelen indien nodig?
Update
Er zijn inmiddels in Eindhoven en Maastricht diverse wijkinitiatieven geïnterviewd (denk aan repaircafé’s, energiecoöperaties en auto- of spullendeelinitiatieven).
Ook is er een Phd aangenomen die zich vanaf september 2025 via de Universiteit van Utrecht gaat verdiepen en bijdragen aan het opzetten van Living labs in de wijk. Die Living labs moeten gaan leiden tot het ontwikkelen van manieren om een rechtvaardige klimaattransitie op wijkniveau te versnellen
Tenslotte is er een literatuuronderzoek naar overconsumptie van goederen en mobiliteit afgerond waarbij tevens is gekeken naar de effectiviteit van beleidsmaatregelen om deze overconsumptie tegen te gaan.
De gesprekken met de initiatieven in de wijken zijn terug te lezen en ook te beluisteren in de podcast ‘De duurzame wijk’.
Contactpersonen: Rob van der Rijt en Dick Ettema
Werkpakket 6: Leren door te doen & Coördinatie
Dit werkpakket onderzoekt hoe je transdisciplinaire leerprocessen effectief kunt faciliteren om transformatie op buurtniveau mogelijk te maken. Ook wordt gekeken naar hoe je dit in een generiek leerproces kunt gieten zodat het straks ook in andere regio’s en buurten inzetbaar is.
Update
In het voorjaar van 2025 vond de eerste ‘Learning Space’ plaats, waarin de meest prangende vragen rond rechtvaardige klimaattransitie in de vier steden zijn vastgesteld door lokaalbetrokkenen.
Contactpersoon: Marc Dijk
Werkpakket 7: Transformatief Leiderschap
Dit werkpakket inventariseert welke vaardigheden duurzaamheidsprofessionals en informele klimaatleiders nodig hebben om te werken aan rechtvaardige klimaattransities in buurten, en welke valkuilen en knelpunten kunnen worden geïdentificeerd. Hoe kun je de benodigde competenties aanbieden in zowel tertiair onderwijs als trainingen (on the job/in de wijk) zodat huidige en toekomstige duurzaamheidsprofessionals (in)formeel klimaatleiderschap kunnen leren en ontwikkelen?
Contactpersoon: Paquita Perez en Jifke Sol