Op dinsdag 11 november kwamen leden van het KIN Pact samen voor een bijzondere en intensieve Doe-het-Samen Dag. Het was een bijeenkomst die verder ging dan kennis delen of elkaar bijpraten: deelnemers stapten bewust uit hun dagelijkse denk- en werkmodus om te oefenen met een andere manier van kijken, luisteren en samenwerken. Het doel? Het aanscherpen van onze transitiemindsets.
Deelnemers uit allerlei disciplines (van wetenschappers en beleidsmakers tot teamcoaches, bedrijfsjuristen en praktijkprofessionals) ontmoetten elkaar in Kanaal30 in Utrecht. Ongeveer 1/3e van de deelnemers kwam uit de maatschappelijke hoek, 1/3e uit de kennissector of publieke sector en 1/3 vanuit creatieve organisaties en zelfstandigen. Voor velen was het waardevol om eindelijk een gezicht te hebben bij de mensen met wie ze regelmatig in contact zijn.
Het programma: wat deden we en waarom? Omstandigheden voor transities
De dag stond in het teken van een centrale vraag:
Hoe creëren we samen de omstandigheden die nodig zijn voor échte transities?
Want transities gaan niet alleen over nieuwe kennis of technische oplossingen. Ze vragen om nieuwe manieren van samenwerken, omgaan met onzekerheid, en het kunnen innemen van andere perspectieven. Dat was precies wat we op deze dag oefenden.
De opbouw van de dag was bewust ontworpen om hoofd, hart en handelen met elkaar te verbinden:
- Ochtendprogramma met de werkgroepen: Uitwisseling over de fase waarin netwerken zich bevinden, ondersteund door inzichten van Sara Miellet, verbonden aan het lectoraat Netwerken voor Transities (HU).
- Gezamenlijke opening & introductie: Over het belang van samen leren, koppelen en versnellen.
- Reflectieve oefeningen: Een andere wereld maken en Schouder aan Schouder, begeleid door Anne Graswinckel en Marsha Simon.
- Transitie-workshops: Interactieve workshops waarin transitievaardigheden, perspectiefwisselingen en nieuwe manieren van samenwerken centraal stonden.
- Groepsberaad: Gezamenlijke oogst van inzichten: wat nemen we mee naar onze eigen praktijk?
- Borrel en informele uitwisseling: Ruimte om relaties te verdiepen en ideeën te laten landen.
De sfeer was warm, open en nieuwsgierig. Er werd geluisterd, gelachen, geworsteld met opdrachten, en hier en daar ook even stilgestaan wanneer iets raakte of verwonderde.
De belangrijkste inzichten uit de sessies
Ochtendsessie: Uitwisseling tussen werkgroepen
In de besloten ochtendsessie wisselden Pact-leden die samen zeven werkgroepen vertegenwoordigden hun ervaringen uit over waar zij staan in hun samenwerking. Sara Miellet gaf eerst een inhoudelijke introductie op netwerkontwikkeling en transitieprocessen, wat verrassend herkenning opriep.
Wat meteen opviel is dat de intuïtieve stappen die werkgroepen zetten sterk aansluiten bij wetenschappelijke inzichten over netwerkvorming. Maar ook: ondanks verschillende inhoudelijke thema’s lopen veel groepen in dezelfde procesmatige uitdagingen tegenaan. De discussies waren levendig, open en eerlijk.
Welkom & introductie
Tijdens de opening schetsten Michiel en het Pact-team waarom een dag als deze nodig is: we kunnen ons niet veroorloven om in kleine groepjes geïsoleerd te blijven werken. Samenwerking over grenzen van disciplines, rollen en werkvormen heen is de enige manier om klimaattoekomsten écht te versnellen. Dit werd nog benadrukt voor Pact-werknemers Björk en Sem (die in november begon als community manager van Pact). Zoals Björk het omschreef: “Het Pact is van én voor jullie.” Sem vulde aan dat het in transities steeds weer draait om de bereidheid om anders te werken, te begrijpen wat een ander drijft en om te durven improviseren op wat er ontstaat.
De uitnodiging voor de dag was helder: zoek elkaar op, leer van elkaar, en laat je verrassen door nieuwe manieren van kijken.
Een andere wereld maken & Schouder aan schouder
In de openingsoefening werd de samenwerking meteen opgezocht en werden de Pact-leden al uitgenodigd om eens anders te denken. Onder begeleiding van Anne Graswinckel en Marsha Simon doken deelnemers in twee oefeningen die gericht waren op reflectie, luisteren en het zichtbaar maken van onzekerheden en zekerheden.
De opdrachtjes riepen bewust ongemak op. Je staat schouder aan schouder, kijkt elkaar níet aan en spreekt in stilte over onzekerheden én zekerheden. Opvallend: onzekerheden werden zachter uitgesproken, zekerheden juist luid en krachtig. Niet iedereen vulde de volledige tijd; stiltes bleken óók informatie te bevatten.
Voor transities is het essentieel om te kunnen:
- luisteren zonder direct te reageren,
- elkaars perspectieven te zien,
- en comfort met onzekerheid te ontwikkelen.
Deze oefening maakte dat zichtbaar én voelbaar.
Transitie-workshops
De middag bestond uit zeven interactieve workshops. Ze waren ontworpen om nieuwe manieren van werken te ervaren, niet alleen te begrijpen.
Maak het goed: van lokale waarden naar globale perspectieven (’Making it right: From local values to global perspectives‘) (door Anna Melnyk en Camilo Benitez Avila van TUD Design for Values)
In deze Engelstalige workshop gingen deelnemers aan de slag met collages: eerst over waarden die zij belangrijk vinden voor de Nederlandse energietransitie, daarna over wat diezelfde waarden betekenen in landen waar materialen worden gewonnen.
Het gebruik van beelden maakte het gesprek toegankelijk. Veel deelnemers ontdekten dat hun eerste collage vooral lokaal was ingestoken. Zodra de mondiale context werd toegevoegd, veranderde het gesprek meteen. Er kwamen vragen op over verantwoordelijkheid, verdeling en wie de kosten draagt van onze keuzes. Een reflectieve workshop die zonder ingewikkelde theorie een groter perspectief zichtbaar maakte.
Maak hoop actief en omarm de realiteit (door Leonie Stekelenburg)
In deze sessie stond het lichaam centraal. Deelnemers onderzochten welke signalen ze voelen bij spanning of onzekerheid, en hoe dat hun manier van samenwerken beïnvloedt. Een paar eenvoudige oefeningen lieten meteen zien hoe snel je in een reactieve stand kunt schieten en hoe je weer kunt terugkeren naar verbinding.
Wederom opvallend: hoe herkenbaar dit voor iedereen was. De sfeer bleef rustig en open; mensen deelden zonder gedoe wat ze merkten. De workshop gaf een helder inzicht: je kunt pas goed samenwerken als je weet waar je zelf staat.
Maak verbinding en impact: klimaatgesprekken (door Francine Linssen & Manu Busschots)
Herken je dat moment waarop iemand “iets over duurzaamheid” zegt en je meteen spanning voelt? Precies daar begon deze workshop. Francine en Manu legden helder uit waarom klimaatgesprekken zo vaak schuren en waarom dat helemaal niet betekent dat je het verkeerd doet. Daarna gingen deelnemers direct aan de slag met hun eigen casus.
Wat opviel? Hoeveel opluchting er ontstaat zodra je begrijpt waar die knoop in je buik vandaan komt. En hoe makkelijk het ineens werd om het te oefenen. De sfeer was open en eerlijk; mensen herkenden elkaars twijfels én elkaars ambitie. Een compacte sessie die verrassend veel rust gaf in een onderwerp dat vaak zwaar voelt.
Maak dat het werkt: transities versnellen door taakdemocratie (door Peter Bootsma)
Peter Bootsma introduceerde taakdemocratie als een werkvorm waarbij verschillende groepen in de samenleving ieder hun eigen verantwoordelijkheid nemen zonder elkaar te overstemmen. Deelnemers stapten in rollen zoals overheid, bewoners, bedrijven en wetenschap, en moesten tot gezamenlijke keuzes komen.
Al snel bleek hoe anders je naar een vraagstuk kijkt zodra je één duidelijke rol hebt. De oefening maakte zichtbaar waar samenwerking vastloopt en waar het juist soepel gaat. De sfeer was actief en nieuwsgierig; mensen dachten door op elkaars voorstellen. Een compacte kennismaking met een manier van besluiten die veel deelnemers nog niet kenden.
Maak verwondering: wat zou het bos doen? (door Philippe Rol van Groene Grond)
Vanuit ecopsychologie leerden deelnemers kijken vanuit het perspectief van het bos: een schimmel, een boomwortel, een vogel, een hert. De oefening bestond uit twee delen: eerst zijn wat je kiest, daarna reageren zoals het bos zou reageren. En dat kun je heel letterlijk nemen, want de deelnemers moesten de rol van oesterzwam of hondje ook echt aannemen.
Deelnemers merkten hoe anders gesprekken worden wanneer je eerst voelt en luistert, in plaats van direct cognitief reageert. Het bos werkt via verbinding, cycli en wederkerigheid. De workshop werd ervaren als verhelderend, speels en tegelijkertijd diep.
Maak het samen: destabliseren kun je leren (door Peter Slenders & Berry Trip van To Get There)
In deze workshop werd verschil niet gezien als obstakel, maar als startpunt. De eerste opdracht: één iemand moet het afwijkende geluid benoemen. Dat duurde een paar seconden en toen was er ineens erkenning. De spanning zakte zichtbaar in de groep.
Deelnemers ontdekten dat zodra iemand een onuitgesproken zorg of vraag op tafel legt, het gesprek juist overzichtelijker wordt. Het werd duidelijk dat samenwerken niet sterker wordt van voorzichtigheid, maar van helderheid. Een sessie die eenvoudig was in vorm, maar veel deelnemers aan het denken zette over hun eigen manier van werken.
Groepsberaad: Wat nemen we mee naar morgen?
In het afsluitende beraad verzamelden we inzichten vanuit heden, verleden en toekomst:
- Waar worden we onzeker van in ons huidige werk?
- Waar kwamen we vroeger in flow, en wat zegt dat over hoe we nu willen werken?
- Wat vraagt de toekomst van ons als individuen én als netwerk?
De tijd was kort, de discussies intens, maar er ontstond een duidelijke oogst:
samen versnellen vraagt om samen vertragen, luisteren en ruimte laten voor perspectiefwisseling.
De 5 raden die eruit voortkwamen zijn:
- Move outside, sense, learn, repeat
- Vaker bij elkaar komen om common ground te vinden en verschillen mee te nemen (of… te vieren)
- Visualiseer en duid een toekomst waar we spelenderwijs naartoe werken
- Vind compelling purposes die passen bij het peloton
- Faciliteer cross-transdisciplinaire communities face to face, van Nederlandse tot globale schaal (impact matters)
De afsluitende opdracht (een inzicht opschrijven, de envelop ruilen en later als mentor iets helpends toevoegen) zorgde voor een zachte, reflectieve afsluiting van een volle dag.
Borrel & informele afsluiting
De borrel bood ruimte om na te praten, verbindingen te verdiepen en ideeën te laten indalen. Veel deelnemers bleven hangen, wat iets zegt over de energie van de dag. Iedereen ging naar huis met nieuwe inzichten, concrete handvatten voor samenwerking en een duurzame goodiebag met stekje; een kleine knipoog naar het “planten van een ideaal”.
De komende tijd staan we niet stil!
De komende periode richten we ons op:
- Het verzamelen van feedback uit de enquête.
- Het verder ondersteunen van werkgroepen in hun ontwikkelfase.
- Het faciliteren van opvolgsessies voor Pact-leden, zoals themadagen en netwerkbijeenkomsten.
- Het toegankelijk maken van materialen die tijdens de Pact Dag gebruikt zijn.
We blijven bouwen aan een Pact-community waarin experimenteren, leren en samenwerken centraal staan. Deze dag heeft nog maar eens bewezen hoe gewenst en nodig dat is.
Kom je ook bij het Pact?
Wil je vaker deelnemen aan Pact-dagen zoals deze? Vanuit het Pact worden er meerdere keren per jaar bijeenkomsten georganiseerd waarin:
- je nieuwe methoden en vaardigheden leert die essentieel zijn voor transities,
- je collega’s uit wetenschap, beleid, praktijk en bedrijfsleven ontmoet,
- en je samen werkt aan de vraagstukken die geen enkele discipline alleen kan oplossen.
Dit is nog buiten alle inspirerende evenementen die binnen de werkgroepen worden georganiseerd. Deelnemen aan Pact is gratis maar niet vrijblijvend. Lees hier meer over het Pact: hetkin.nl/pact en meld je hier meteen aan: hetkin.nl/pact-inschrijven
Foto’s: Marieke Duijsters