Op woensdag 26 maart kwamen betrokkenen bij het KIN ACT Werkprogramma – Accelerating Just Climate Transitions in Urban Regions bijeen in de raadszaal van de gemeente Eindhoven. Op de agenda stond het delen van de tussentijdse resultaten van ACT, presentaties van Eindhovense buurtinitiatieven, het thema ‘Gezonde Klimaattransitie’ en een werksessie gericht op het bepalen van eindproducten voor de verschillende doelgroepen binnen de onderzoeksprojecten. De nadruk lag tijdens de dag op samenwerking met lokale stakeholders en het ontwikkelen van concrete eindproducten zoals een roadmap voor verschillende doelgroepen en beter op de doelgroep afgestemde communicatie. Het KIN ACT werkprogramma richt zich op het toepassen van kennis, niet op opnieuw onderzoeken. Dat betekent actief samenwerken gedurende het hele proces en samen het eindproduct bepalen.
Een rechtvaardige klimaattransitie, hoe doe je dat?
Hoe kun je steden op een rechtvaardige manier ontwikkelen in heel het koninkrijk der Nederlanden, dus ook het Caribisch gebied. Joyce Brown en Marthe Singelenbergtrapten de bijeenkomst inhoudelijk af met de stappen die de betrokkenen bij dit werkpakket de afgelopen tijd hebben genomen. Er is gewerkt aan een gedeelde definitie van klimaatrechtvaardigheid die zal worden vastgelegd in een handboek deze zomer. Daarnaast is er een netwerk en samenwerking gevormd rondom klimaatrechtvaardigheid. Verder richten de betrokkenen zich op het stimuleren van transdisciplinaire samenwerking met het KIN en externe stakeholders om klimaatrechtvaardigheid te integreren in hun werk.
Case: Klimaatrechtvaardig Rotterdam
Als casevoorbeeld heeft de organisatie Klimaatrechtvaardig Rotterdam de projecten ‘Rotterdams Weerwoord’ en ‘INTERREG – Just green policy’ gepresenteerd. Die gaan over rechtvaardige klimaatadaptatie in Rotterdam, en of huidige vergroeningsinitiatieven rechtvaardig zijn. Als tool gebruikt Klimaatrechtvaardig Rotterdam het rechtvaardigheidswiel, waarin thema’s als woonsituatie, inkomen, taal, gender, burgerschap, migratieachtergrond, opleiding, lichamelijke beperking, seksualiteit, neurodiversiteit, mentale gezondheid en huidskleur terugkomen.
Eindhovens buurtinitiatieven
Aan de hand van interviews met de kartrekkers van een drietal buurtinitiatieven laat ACT-werkpakketeigenaar en onderzoeker Rob van der Rijt zien welke stappen er in Eindhoven zijn gemaakt met onder meer vergroeningsinitiatief ‘Adopteer een straat’, de advies- en inkoopacties voor de Eindhovense energietransitie ‘040 energie’ en deelauto initiatief ‘Iris Electric’ waarin 30 bestuurders verenigd zijn die 3 auto’s delen. De kartrekkers gaven concrete tips mee aan gemeenten:
- Haak inwoners aan bij een buurtinitiatief en houd ze vast met regelmatige communicatie. Dit kan met flyers, brieven, buurtkrant, social media, etc.
- Een onafhankelijke partij/organisatie kan het gesprek aangaan met bewoners en met de gemeente om een klimaattransitie rechtvaardig te maken.
- Vereenvoudig subsidieregelingen sterk.
- Ondersteun bewonersinitiatieven; praat met elkaar en werk samen. Je hebt vaak dezelfde doelen.
- Zorg voor transparantie in gemeenteplannen richting inwoners. Maak ook het stappenplan concreet en zichtbaar.
- Zorg voor continuïteit en duidelijkheid voor burgerinitiatieven.
Hoe organiseer je een gezonde klimaattransitie?
Dat Eindhoven zich inzet voor een ‘gezonde klimaattransitie’ laat Rik Thijs, wethouder klimaat, energie, grond en vergroening bij de gemeente Eindhoven zien. Zo beschouwt de gemeente Eindhoven de energietransitie als een combinatie van een technologisch, financieel en een sociale uitdaging. De gemeente Eindhoven heeft daarom een publiek energiebedrijf opgericht (Eindhoven Energie) dat tot doel heeft om publieke belangen op te pakken en te realiseren om de verduurzaming van de energievoorziening in de gebouwde omgeving te bevorderen. Daarnaast hebben ze een ‘klusbus’ in het leven geroepen, energiecoaches aangenomen en het Philips-landgoed De Wielewaal aangekocht. Dat zorgt voor meer groen in de stad, om de gezondheid van inwoners te bevorderen.
De armste wijken, de warmste wijken
Yara ten Pas (Adviseur gezonde leefomgeving, GGD) toont hoeveel invloed klimaatverandering heeft op gezondheid. Hitte is een belangrijke factor, waarbij specifieke kwetsbare groepen extra aandacht behoeven. Zeker mensen die slecht kunnen rondkomen hebben vaak te maken met een slechtere gezondheid. Een ongezonde leefomgeving is vaak een belangrijke oorzaak. Klimaatrechtvaardigheid gaat dus ook over gezondheid. De armste wijken zijn de warmste wijken. De GGD geeft adviezen aan gemeenten en inwoners, beantwoordt vragen, levert bijdragen aan de lokale hitteplannen van gemeenten en monitort hitte en groen in de stad. Het advies? Betrek inwoners hierbij. Zorg dat inwoners een koele groene plek hebben in hun omgeving en uitgenodigd worden om te bewegen.
Onderzoek moeheid
Bij WIJeindhoven zijn wijk- en opbouwwerkers in dienst, vertelt Linda van de Griendt. Zij kennen de buurt goed en ontdekken samen met inwoners waar zij goed in zijn en wat ze leuk vinden om te doen om hun buurt fijner te maken. Dit levert initiatieven op zoals een taalcafé, een voedselbos, en een deelkast. De gemeente Eindhoven ondersteunt het met subsidies. Om een burgerinitiatief langdurig te laten bestaan, is het belangrijk om meerdere mensen erbij te betrekken. Hoe kan onderzoek bijdragen aan deze initiatieven? Linda waarschuwt voor onderzoek-moeheid bij bewoners. De sleutel is om echt met bewoners in gesprek te gaan en daarin aan te sluiten bij hun behoeften. Stel je niet op als ‘outsider’ die informatie komt ophalen, maar laat zien dat je wil bijdragen aan het vervullen van hun wensen. Werk samen.
Gemixte werksessies: een relevant eindproduct opleveren
In de middag gingen de betrokkenen bij de werkpakketten in een werksessie aan de slag om uit te zoeken welke doelgroepen ze moeten betrekken en welke eindproducten ze gaan opleveren. Persona-kaarten hielpen werkpakket-leden na te denken over de verschillende perspectieven van stakeholders. Wat ga je opleveren en hoe gaat dat mij helpen? Tijdens de sessie werd gesproken over mogelijke ‘deliverables’, voor de individuele werkpakketten, maar ook over het opleveren van gezamenlijke producten, zoals een checklist voor de integratie van rechtvaardigheidsprincipes en een eentje voor kansen en risico’s, en mogelijkheden om daarmee om te gaan en klimaattransities effectief en rechtvaardig te versnellen. Geconcludeerd werd dat de samenwerking moet worden opgezocht met lokale stakeholders, waarbij diversiteit van belang is.
De middag eindigde met de vraag hoe de wens om afstemming tussen de werkpakketten en het gezamenlijk toewerken naar een concreter eindproduct kan worden ingevuld. Genoemd zijn een roadmap voor verschillende doelgroepen zoals gemeenten, sociale organisaties, buurten en inwoners. Daarbij moet rekening gehouden worden met de verschillende behoeften per groep. Tegelijkertijd bestaat er het bewustzijn dat de impact er niet pas na afloop van het project is, maar gedurende het leerproces (‘mutual learning’), waarmee de ontwikkeling van het eindproduct gepaard gaat.
Heleen de Coninck (Voorzitter Begeleidingscommissie ACT) sloot de bijeenkomst af door de missie van het KIN te benadrukken, die is niet het creëren van nieuwe kennis, maar het toepassen van bestaande kennis via lokale stakeholders. “Vergeet nooit de vraag te stellen, ‘wat ben ik aan het doen en hoe helpt dat lokale stakeholders?’ Werk actief met hen samen gedurende het hele proces en bepaal samen het eindproduct. Ben niet bang af te wijken van het originele plan. Wees wetenschappers, maar wees geen onderzoekers!”
De volgende bijeenkomst van het KIN ACT Werkprogramma zal plaatsvinden in oktober 2025.
Over het KIN ACT Werkprogramma
Het KIN ACT werkprogramma heeft als doel klimaattransities in verschillende wijken in Nederland op een rechtvaardige manier te versnellen. Het is het eerste werkprogramma dat het KIN heeft opgezet en is in september 2024 officieel van start gegaan. ACT is gebaseerd op co-creatie; verschillende wetenschappers en deelnemers uit de praktijk werken samen aan de ontwikkeling van lokale actietrajecten en agenda’s en het bevorderen van de samenwerking tussen betrokken bewoners, woningcorporaties, wijkwerkers, ambtenaren, lokale ondernemers en duurzaamheidsprofessionals. ACT is onderdeel van het KIN Pact.
