Welke sociale impact heeft klimaatbeleid, bijvoorbeeld op gezondheidsvoorzieningen, toegang tot basisvoorzieningen en cultuur? Dat is de centrale vraag bij een tweetal bijeenkomsten genaamd ‘sociale impact analyse’ die het KIN in april organiseert bij de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW). Experts uit wetenschap en praktijk buigen zich tijdens de sessies gezamenlijk over de mogelijke sociale impact van klimaatbeleid op de 15 opgaven van de Nationale Adaptatie-strategie (NAS’26) die door het Ministerie van I&W zijn benoemd. In dit verslag blikken we terug op de eerste sessie van 3 april 2025.
Het doel van de Sociale Impact Analyse is om de effecten van klimaatbeleid in kaart te brengen. Veel meer dan bij de eerste editie, houdt de huidige Nationale Adaptatiestrategie rekening met de sociale effecten van klimaatbeleid voor burgers en andere stakeholders. Het KIN helpt hier een nieuwe methode voor te ontwikkelen, startend met het uitwerken van zogenaamde “adaptatiepaden” voor de 15 benoemde NAS-opgaven. In deze SIA-sessie bij de KNAW buigen experts uit zowel wetenschap als praktijk zich over de mogelijke impact van beleid op deze NAS-opgaven en welke methoden en bronnen daarvoor kunnen worden ingezet.
Voeding voor kwalitatieve analyse
KIN wetenschappelijk boegbeeld en transitiehoogleraar Derk Loorbach wijst er aan de hand van de X-curve van transities op dat wij aan de vooravond staan van ingrijpende besluitvorming op klimaatgebied met grote sociale gevolgen. Het is hierbij essentieel rekening te houden met sociale gevolgen en de lange termijn. Sociale ontwikkelingen worden vooralsnog vooral in kwantitatieve indicatoren en dus getalsmatig uitgedrukt, terwijl ze ook om een kwalitatieve duiding vragen. Deze SIA biedt daar uitstekende voeding voor.
Projectleider van de NAS Chantal Oudkerk Pool (Ministerie I&W) benadrukt dat de NAS niet van een beperkte tijdshorizon uitgaan, maar toepasselijk zijn op elk moment in de tijd. Dit betekent echter niet dat je alle risico’s om Nederland klimaatbestendig te maken kunt uitsluiten. De NAS, met alle adaptatiepaden en deze SIA, zal in de zomer van 2026 klaar zijn en ook ter inzage komen voor publiek.
In de aansluitende korte discussie met de experts in de zaal komen ook nog enkele andere punten naar boven. Zo zal over Caraïbisch Nederland een afzonderlijk hoofdstuk in de NAS worden opgenomen. Volgens het Plan Bureau voor de Leefomgeving is er nog weinig onderzoek gedaan naar de sociale effecten van klimaatbeleid voor de leefomgeving, ook niet binnen de Europese Unie. In de gevallen dat dat wel zo is, is er vooral naar het verleden gekeken.. De vraag komt op of de SIA gebruik gaat maken van de bestaande indicatoren voor “brede welvaart”. Het plan is niet om dat als basis of startpunt te nemen. De belangrijkste aspecten van brede welvaart zullen waarschijnlijk wel (maar dan in iets andere vorm) terugkomen in de methodiek. Vanuit het moreel beraad bij UMC Utrecht is er het inzicht ontstaan dat er wat betreft sociale impact nog veel winst is te behalen in de koppeling van vele bestaande datasets aan gegevens over sociale impact. Daarom is het belangrijk zoveel mogelijk sociale kennis en informatie boven water te krijgen en dat te koppelen. Het is van belang om dat vanaf de start van het ontwerp mee te nemen in de beleidsvorming.!
Effecten van klimaatbeleid op 5 hoofdthema’s
In kleinere themagroepen wordt de eerste invulling geschetst van de mogelijke effecten van klimaatbeleid. Dit gebeurt aan de hand van 5 hoofdthema’s: Gezondheid, Betaalbaarheid, Toegang tot basisvoorzieningen, Cultuur en Invloed en Legitimiteit Naast de mogelijke effecten worden ook mogelijke methodieken in kaart gebracht en de bronnen en data om dat in beeld te brengen en te analyseren. Enkele punten die door de themagroepen per thema zijn benoemd:
Gezondheid
- De blootstelling aan water- en luchtvervuiling heeft een grote invloed op de mentale en fysieke gezondheid van mensen
- Er zijn veel data over morbiditeit etc. maar belangrijk is verschillende soorten data te bundelen
- Neem hierin ook de input vanuit disciplines als Citizen Science mee en indirecte/co-benefit
- Hanteer een holistisch perspectief op de effecten op gezondheid
Betaalbaarheid
- Er zal een toenemende sociale spanning en onzekerheid ontstaan doordat door klimaatmaatregelen de kosten omhoog zullen gaan van o.a. wonen, energie en mobiliteit.
- Dit kan de bestaanszekerheid van velen aantasten en de ongelijkheid in de samenleving ernstig vergroten
- Hierbij moet goed gekeken worden naar verschillen in regio’s, leeftijd, stad en land etc.
- Er zijn vele datasets beschikbaar van o.a. CBS, maar die zijn vaak meer op economie en welvaart gericht dan op sociaal en welzijn. Er is veel winst te behalen om die te combineren met bijvoorbeeld meer sociaal gericht geluk-, gezondheids- en belevingsonderzoek.
Toegang tot basisvoorzieningen
- Klimaatmaatregelen kunnen tot uitsluiting leiden
- We moeten naar nieuwe methodes toe om de toekomst en toegangsaspecten goed te voorspellen
Cultuur
- Klimaatbeleid kan leiden tot een toename in de polarisatie in de samenleving en wantrouwen jegens de overheid
- Let daarbij op regionale verschillen en verschillen tussen generaties
- Kijk naar sociale cohesie en nabuurschap
- Het veiligheidsgevoel kan veranderen, waarbij “veilige dijken” minder bepalend worden
- Ook de waardering van landschappen en de “trots voor Holland” kan veranderen
Invloed en legitimiteit
- De winnaars van nu kunnen de verliezers zijn van de toekomst
- Efficacy (doeltreffendheid) en gevoelens van vertegenwoordiging gaan veranderen
- Let op polarisatie-effecten: die zijn te meten
- Raakt ook aan rechtsbescherming en mensenrechten
- De beleving van handelingsperspectief/grip onder burgers is vooral een kwalitatief gegeven
De volgende stap
Op 17 april zal een vervolgsessie plaatsenvinden Daarin zullen de uitkomsten van de 1e sessie nader uitgewerkt en geoperationaliseerd worden en gekoppeld aan de adaptatiepaden. Ook bij deze sessie zullen we de voornaamste bevindingen vangen in een terugblik en hier publiceren.
