Visie Klimaatrechtvaardigheid
Het KIN werkt aan het versnellen van transities naar een klimaatneutrale en klimaatbestendige wereld op een rechtvaardige manier. Dat betekent dat wij in onze aanjagende, verbindende en regisserende rol het perspectief van klimaatrechtvaardigheid toevoegen aan alle klimaattransities. Bij het KIN vinden we rechtvaardigheid belangrijk omdat het gaat over ‘recht doen aan alle mensen, dieren en natuur’, maar ook omdat de transities naar een klimaatneutrale en klimaatbestendige toekomst niet gaan lukken als dit niet rechtvaardig gebeurt en het daardoor aan draagvlak bij de bevolking ontbreekt.
De ongelijkheden binnen het Nederlands Koninkrijk zijn al aanzienlijk. Mensen met een laag inkomen leven gemiddeld 21 jaar minder in een ‘goed ervaren gezondheid’ dan mensen met een hoog inkomen. Mannen met een laag inkomen leven gemiddeld 8,8 jaar korter, vrouwen 7,1 jaar. (Pharos 2025).
Onderwijs, gezondheid, werk en wonen zijn ongelijk verdeeld en deze ongelijkheid begint al bij de geboorte (G4 voorstel kansenongelijkheid). Klimaatverandering en de maatregelen daartegen kunnen deze ongelijkheden versterken of verminderen, afhankelijk van hoe rechtvaardigheid wordt meegenomen in beleid en uitvoering.
Rechtvaardigheid: 4 kernprincipes
Bij het KIN hanteren we de volgende kernprincipes van rechtvaardigheid:
- Verdelende rechtvaardigheid
- Procedurele rechtvaardigheid.
- Erkenningsrechtvaardigheid
- Herstellingsrechtvaardigheid:
Bron: WRR rapport ´Rechtvaardigheid in klimaatbeleid’
Deze definitie is gebaseerd op analyses van wetenschappelijke literatuur en beleidsdocumenten en aangescherpt in gesprekken met onderzoekers, beleidsmakers, klimaatprofessionals en bewoners die zich inzetten voor een rechtvaardige klimaattransitie. En biedt richting aan klimaatwerkers en onderzoekers om bewuste keuzes te maken met betrekking tot klimaatrechtvaardigheid.
Het KIN ziet klimaatrechtvaardigheid niet als het eindpunt, maar als richting. Het doel is niet om een perfecte rechtvaardigheid te bereiken, maar om ongewenste ongelijkheden te verminderen en te voorkomen dat klimaattransities de kloof vergroot.
Rechtvaardigheidsprincipes
Het KIN hanteert vier kernprincipes van rechtvaardigheid:
1. Verdelende rechtvaardigheid: op een rechtvaardige manier verdelen van materiele middelen en rechten, bijvoorbeeld geld en ruimte. Dit kan gebeuren op basis van:
- Het grootste maatschappelijke nut.
- Individuele rechten en vrijheden.
- Draagkracht en solidariteit
- Bijdrage en profijt
Bron: WRR rapport ´Rechtvaardigheid in klimaatbeleid’.
2. Procedurele rechtvaardigheid: de mate waarin alle belanghebbenden in een proces op een eerlijke manier betrokken zijn. Dit versterkt niet alleen de eerlijkheid van uitkomsten, maar ook vertrouwen en betrokkenheid.
3. Erkenningsrechtvaardigheid: Respect en waardering voor ieders waardigheid, identiteit, cultuur en rechten van alle betrokkenen, inclusief niet-menselijke entiteiten. Dit helpt bij het creëren van een inclusieve samenleving waarin mensen zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelen, ongeacht hun achtergrond.
4. Herstellingsrechtvaardigheid: Eerlijke verdeling van de kosten en gevolgen van klimaatschade, waarbij historische verantwoordelijkheid vanuit bijvoorbeeld het koloniale verleden wordt meegenomen.
Om deze principes in de praktijk te brengen, is dit vertaald naar drie actielijnen zodat klimaatwerkers of onderzoekers dit concreter kunnen toepassen:
- Basis bieden: een minimale basis bieden die voor iedereen van voldoende kwaliteit is. Dit is een primaire taak van de overheid.
- Herverdelen, tegensturen en begrenzen: ingrijpen waar de ‘luxe’ van de één ten koste gaat van de ander.
- Maatwerk beiden: iets meer of anders bieden zodat iedereen een eerlijke kans heeft. Iedereen met dezelfde talenten heeft evenveel kans op ontwikkeling en dus op dezelfde uitkomsten.
Bron: Raamwerk kansengelijkheid gemeente Utrecht
Deze aanpak wordt goed geïllustreerd door het onderscheid tussen equality, equity en justice. Gelijke behandeling (equality) kan bestaande ongelijkheden in stand houden of zelfs vergroten. Het aanpassen van systemen om rechtvaardigheid te bevorderen (justice) en maatwerk of gerichte herverdeling, tegensturing of begrenzing (equity) verkleinen ongelijkheden.
Klimaatrechtvaardigheid als transitie
Klimaatwerkers of onderzoekers kunnen dit klimaatrechtvaardigheidsperspectief als leidraad gebruiken voor beleid, onderzoek en praktijk. Zij kunnen vanuit gesprekken rechtvaardige keuzes maken voor structurele veranderingen in denk- en werkwijzen. Dit kan soms weerstand oproepen binnen bestaande systemen. Daarom is klimaatrechtvaardigheid niet alleen een doel, maar ook een transitie op zichzelf.
Hoe kun je klimaatrechtvaardigheid toepassen in je werk?
Hoe kun je als klimaatwerker of onderzoeker het perspectief van rechtvaardigheid mee te nemen in je klimaaopgave(n)? Het simpele antwoord daarop is: maak het klimaatrechtvaardigheidsperspectief een standaardonderdeel van jouw manier van kijken en handelen. Zodat dit altijd in alle processen, beslissingen, maatregelen wordt meegenomen.
Vanuit het KIN hebben we in een ‘afwegingskader’ een aantal vragen opgesteld die je op weg kunnen helpen met het concreet toepassen van klimaatrechtvaardig om het een standaardonderdeel te maken van je klimaatopgave(n).
